Yatırımcı bütçeden sosyal yardım bütçesine doğru

2016 bütçesi, beklendiği gibi genel olarak hedeflere uygun bir sonuçla yılı tamamladı. Bununla beraber ayrıntılara bakınca önemli yapısal değişimler göze çarpıyor.

Fazla detaya girmeden kısaca konuları ele alacağım.

Önce gelirler;

Yılsonu hedefine ulaşıldı. Bunda en önemli katkı vergi barışından gelen gelirler. Maliye Bakanı 13,5 milyar lira tahsilat yaptıklarını belirtti. Kurumlar, gelir vergileri ile KDV tahsilatında son iki ayda görülen performans artışı bunun ispatı.

Ancak genel tahsilat problemi devam ediyor. Örneğin KDV’de yıllık tahsilat oranı yüzde 52. Yani geçen yıl tahakkuk eden yaklaşık 104 milyar liralık KDV’nin neredeyse yarısı toplanabilmiş. Daha kötüsü de var. Faizler, paylar ve cezalarda tahsilat oranı sadece yüzde 18,3. Öyle ki, 205 milyar liralık tahakkukun 38 milyar lirası Hazine’nin kasasına girebilmiş. Anlaşılan artık zamanında vergi ve ceza ödemek istisnai bir davranış olmuş.

Öte yandan bir defalık gelirler bütçenin gelir performansını pozitif etkiliyor. En önemlileri özelleştirme, TCMB ve kamu bankalarından alına temettü ve GSM satış gelirleri.

Hedefi tutturmaya önemli katkısı olan, nakit girişi olmayan “Borçlanma senedi geçmiş dönem faizleri ve primleri” kalemini belirtmeden geçmemek lazım. Bu işlemler muhasebe kaydı olarak gelir yazılır ancak nakit girişi olmaz. Buna rağmen muhasebe gösteriminde bütçe dengesini pozitif etkiler. Bu kalem 2015’te 1,1 milyar liraymış geçen yıl 4,3 milyar liraya ulaşmış.

Harcamaları bir tablonun yardımıyla özetlemeye çalışacağım.

Önce bir saptamayla başlıyayım. Merkezi bütçe gittikçe savunma, güvelik ve sosyal yardım bütçesi olmaya başladı.

Aşağıdaki tablodan da çıkarılacağı gibi, savunma hizmetleri artı kamu düzeni ve güvenlik hizmetlerine bütçeden ayrılan pay evvelki yıl yüzde 11,9 iken geçen yıl bu oran yüzde 12,3’e çıkmış. Terörün azdığı, ordunun Suriye’de savaştığı bir dönemde böylesi bir gelişme normal.

Bununla beraber tablonun son sırasındaki sosyal güvenlik ve sosyal yardım hizmetlerine ayrılan kaynağın artışı önemli. Daha önceki yazılarımda sosyal güvenlik harcamalarında görülen hızlı artışa defalarca değinmiş ve bunun ileride sorun olacağını belirtmiştim.

Bütçedeki değişimi daha iyi anlatabilmek için başka bir örnek vereyim. Harcamaları başka tür bir sınıflamaya tabi tutalım ve yatırım harcamaları ile sosyal amaçlı transferler, hane halkına yapılan transferler ve sağlık, emeklilik ve sosyal yardım giderlerini toplayarak karşılaştıralım.   

Resim burada bize bir başka gerçeği gösteriyor. 2015 yılında yatırımlara yüzde 11,2 kaynak ayrılırken bu oran 2016 yılında yüzde 10,2’ye düşmüş. Buna karşılık, yukarıda toplamını aldığımız sosyal transferler harcamalardan yüzde 15,8 pay alabilirken 2016 yılında yüzde 18,3’e çıkmış.

Görünen o ki, büyük kamu yatırımları, KÖİ (Kamu Özel İşbirliği) projeleriyle bütçe dışına çıkarılmış. Buradan sağlanan kaynağın bir bölümü sosyal transferlere ayrılmış.

Bu değişim bir politika tercihidir. Bir devlet bekası için terör ve güvenliğe kaçınılmaz olarak, hesabına bakmadan para harcamak zorundadır. Buna karşılık terörü besleyen ekonomik sorunların başında gelen ve rekorlar kıran işsizliği yenmek için devletin daha fazla yatırım yapması gerekir. Dahası, geri kalmış bölgelerde doğrudan üretime yönelik kamu yatırımı yapmak ve/veya genel olarak yatırımları teşvik ederek çoğaltmak, işsizliği ve sosyal yardım yapılan yoksulluğu azaltacaktır. Böylelikle insanlara balık yemek değil balık tutmak öğretilecektir.

Balık tutmayı bilmeyen, tutulmuş balığı yemeğe alışmış insanların çoğunlukta olduğu bir toplumun, yerleşmiş çağdaş demokratik kurumlara sahip olması beklenemez. Çünkü  yoksul bırakılarak sürekli sosyal yardımlara bağımlı kılınan insanların, kendi gelecekleri hakkında daha özgür ve daha demokrat kararlar alabilmeleri kolay değildir.

 Son söz: Dalkavukluğun sağladığı çıkar, dürüstlüğün getirdiği çıkardan daha verimli olursa o ülke batar. (Montesquieu)

Tablo: Merkezi bütçe harcamalarının fonksiyonel dağılımı (%)

Kaynak: Muhasebat Gen. Müd.lüğü