Kırılganlık göstergeleri

En son yeni FED Başkanı Yellen gelişen piyasalardaki kırılganlıklara dikkat çekti. Bir anlamda “Sorun bizi doğrudan ilgilendirmiyor” demeye getirdi. Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu ülkeleri etkin ve kapsamlı yapısal reformları hayata geçirmeleri konusunda uyardı.

Nedir bu kırılganlık? Neden bu kadar önemli?

Aslında üzerinde anlaşılmış ortak bir tanımı yok. Siyasi ve ekonomik ayrımlar yapılarak bazı tanımlar geliştirilmiş.

Siyasi kırılganlık denince; ülkedeki siyasi kurumların, yaşanan ve/veya yaklaşan sorunları teşhis ve tedavi etmekte yetersiz olmaları durumu anlaşılır. Örneğin hızla artan yoksulluğun önüne geçilememesi, kalkınma sürecinde tökezlemeler, yolsuzlukla mücadelede başarısızlıklar ve insan hakları ihlallerinin çoğalmasına karşı önlem alınamaması gibi.

Eğer bunlar ve benzeri olumsuzluklara karşı zamanında ve yeterli önlem alınamazsa toplumsal birliktelikte oluşacak sıkıntılar, sosyo-politik çözülmelere yol açabilir. Ülkedeki siyasi tansiyonu yükseltir ve kaos ortamına girilebilir.

Ekonomik kırılganlık göstergeleri

İşin politik tarafını siyasetçilere bırakalım.

Ekonomide kırılganlık olup olmadığını anlamak için çeşitli göstergeler ve onların bileşiminden oluşan endeksler kullanılıyor. Burada da, gerek gösterge seçiminde gerek endeks oluştururken ağırlık belirlemede ortak bir görüş yok.

Ancak genel kabul görmüş olanlar var. Çoğunluğu oransal değerlerden oluşan göstergeleri, ilgilenen okurlarıma yardımcı olacağını düşünerek, aşağıda sıraladım. 

·      Dış Kırılganlıklar: Yabancı yatırımcılar için önde gelen göstergelerdir. Onlar için önemli olan; yatırım yapmak için getirdikleri dövizi, vade sonunda getirisiyle beraber geri alıp alamayacaklarıdır. Dolayısıyla bir genel kırılganlık endeksi oluşturulursa, bu gruptaki göstergelerin ağırlığı diğerlerinden fazla olacaktır.

o   Cari Açık / GSYH

o   Uluslararası döviz rezervleri / Ülkenin kısa vadeli dış borcu

o   Uluslararası döviz rezervleri / GSYH

o   Toplam dış borç / GSYH

o   Toplam dış borç / Toplam yıllık ihracat

o   Reel kurun (REER) aşırı değerlenmesi. (Yerli paranın yabancı para karşısında gereğinden fazla değer kazanması)

·      Mali Kırılganlıklar: Bu bölümde devlet bütçesinin durumunu anlamaya yönelik oranlar bulunur. Eğer dış açığın yanında bir de kamu açığı varsa, “ikiz açık” sorunu ortaya çıkacak ve kırılganlık derinleşecektir.

o   Bütçe açığı / GSYH

o   Kamu Açığı / GSYH

o   Toplam Kamu Borcu / GSYH

o   Vadesi 12 içinde dolan borç / GSYH

o   Kamu dış borcu / GSYH

·      Finansal Kırılganlıklar: Kapitalist ekonomilerde finansal sistem, ekonominin can damarıdır. Sağlıklı, etkin ve verimli çalışmayan bir bankacılık sistemi kırılganlıkların arttığının önemli bir göstergesidir. Sistemin ekonomiye ne kadar ve hangi kaynakları kullanarak kredi dağıttığını anlamak önemlidir.

o   Kredi / Mevduat oranı

o   Yılık kredi büyümesi

o   Toplam Krediler / GSYH

o   Finansal sektörün yabancı bankalar borcu / GSYH

Göstergelere sizlerin de ekleyecekleri olacaktır. Türkiye için rakamlandırma başka bir yazının konusu olabilir.