Yaşananlara ekonomik kriz denir mi?

Ekonomi ne zaman yavaşlasa, kur ne zaman hızla yükselse ortalıkta bir kriz tartışmasıdır, beklentisidir alıp başını gidiyor. Kimileri “Ne krizi? Yok böyle bir şey, her şey güllük gülistanlık. Ortalığı, milletin aklını karıştırmayın” diyor. Bazıları ise, “Daha ne olsuncu” olmuşlar.

Bana kalırsa, Nasrettin Hoca misali, iki taraf da haklı.

Önce kısaca kriz ne demek ona bakalım. Kriz beklenmeyen bir şeyin gerçekleşmesidir. Diğer bir deyimle, aslında sosyo-ekonomik ortam vardır. Ekonominin dengeleri sarsılmış, zayıflamıştır. Dahası bu durum gizli de değildir. Uzmanlar ve karar alıcıların çoğu tarafında bilinmektedir. Hatta 2001 Krizinde olduğu gibi, krizi önlemek için gerekli olduğu düşünülen kararlar da alınmış olabilir. Bu nedenle kriz beklentisi de zayıflamıştır.

Ancak, her hangi bir nedenle, olmayacağı düşünülen bir şey gerçekleşir ve ortalık birden karışır. Özetle, sorun şartlardan çok beklentilerin varlığıdır. Bir anlamda beklenerek kriz gelmez. Çünkü bilerek hatayı ancak aptallar yapar.

Beklenmeyenler gerçekleşirse kriz olur.

Ekonomik krizleri; kredi krizleri, fiskal krizler, finansal krizler, döviz krizleri, hiperenflasyon gibi çeşitlendirenler var.  Bir kriz anında, bunlar tek tek etkin olabileceği gibi hepsi bir arada da gerçekleşebilir.

Örneğin 2001 Krizinde olduğu gibi, aynı anda bütçe açıkları, döviz sıkıntısı ve banka bilançoları sorun olabilir.

Zaten günümüzde kime sorsanız, kriz deyince 15 sene öncesi aklına geliyor ve hafızasının gücü oranında tahliller yaparak tahminler üretiyor. Ekonomide bütçe açığı yok, bankaların sermaye yeterliliği iyi, o zaman dert etmeyin demeye getiriyor.

Bu görüşte olanlara, bütçe açığı ve finansal sektör değerlendirmeleri açısından hak verenler, Türkiye’ye kısa vadeli para yatırımı yapmaya devam ediyorlar.

Şimdi gelelim öteki tarafın bakış açısına.

“Daha ne olsuncular” ekonominin yapısal dengelerine bakarak, ötekilerin aksine, orta vadeli tahminler yapıyorlar.

Siyasi ortam, bir yandan jeopolitik gelişmeler diğer yandan artan terör ve başkanlık tartışmaları nedeniyle gergin.

Büyüme yüzde 2,5 – 3 seviyelerinde kaldı. Buna karşılık genç nüfus iş ve aş bekliyor. Ama işsizlik yüzde 10’lar, genç işsizliği yüzde 19’lar düzeyinde.

Enflasyon, azalma eğiliminde ama günümüz dünya ölçeklerine göre hala daha yüksek. Dışarıda deflasyon (fiyatların düşmesi) dert edilirken biz hala daha düşürmek için uğraşıyoruz.

Buna bağlı olarak, faizler de düşmüyor. Benzer ekonomilere göre yüksek.

Dahası sabit sermaye yatırımları 2011 yılından bu yana düşüş eğiliminde. Tüketerek, ithal ederek büyüyoruz.

Döviz dengemiz bozuk. Özel sektörün dış borç rakamları yüzlerce milyar dolarlar düzeyinde. Ödemeler dengemiz istenilen düzeyde değil. Buna karşılık, Merkez Bankası’nın net döviz rezervleri en düşük düzeylerde seyrediyor.

Hukuk ve yargı sistemi iş yaşamını desteklemiyor. Bir yandan yavaş çalışıyor. Diğer yandan karar almada siyasi etkilerin olabileceği izlenimi veriyor.

Böylesi bir ortamda, milyonlarca aile, esnaf ve KOBİ borç içinde. Ekonomi yeteri hızda büyüyemediği için borçların geri ödenmesinde sorunlar var. Üstüne üstlük, turizm ve komşulara ihracat sıkıntılı bir dönemde.

Diğer bir deyimle yaşananlar bize; “Bugün şartlar 2001 deki gibi bir finansal kriz değil. O zaman depremde hasar görmüş duvara dışarıdan yoğun bir güç uygulandı duvar yıkıldı. Borç alındı hemen yenisi yapıldı. Oysa bugün durum farklı. Simdi top yavaş yavaş yere düşüyor. Yere vurduğunda da hemen zıplamayacak. Biraz yerlerde sürünecek. Sonra yavaş yavaş yukarıya doğru çıkacak.” görüşünü çağrıştırıyor. Yani eskisinden farklı olarak, birkaç merkeze odaklı değil, diğer reel sektör krizleri gibi, etkileri geniş ekonomik kesimlere yayılmış olarak gelecek. Hissedilmesi ve çözümü zaman alacak.

Ben iki görüşü özetledim. Her zaman olduğu gibi, kararı size bıraktım.