Hazine garanti verdikçe bankalar dış borç almış

Kısa bir teknik bilgiyle başlayayım. Hazine garantili borçları, kamu kurumlarının ve kalkınma ve kamu bankalarının aldıkları dış borçlara, geri ödeme sırasında sorun çıkarsa, onların yerine Hazine’nin ödeme taahhüdü vermesidir.

Diğer bir yaklaşımla, dış borç KİT’ler ve bankaların hesaplarında muhasebeleştirilir. İlk sorumlu onlardır. Eğer KİT veya banka aldığı garantili dış borcu geri ödemekte zorlanırsa, Hazine devreye girer, ödemeyi yapar.

Garanti verilmesinin bir nedeni bazı KİT’lerin mali durumunun dış borç geri ödeyebilecek kadar iyi olmamasıdır. Diğer bir nedeni de Toprak Mahsulleri Ofisinde olduğu gibi, alınan borcun Hazine adına yapılacak tarımsal destekleme harcamalarda kullanılacak olmasıdır.

Bu bağlamda verilere bakalım.

Tablolarda, grafiklerde kullandığım veriler, Hazine Müsteşarlığı’nca yeni yayımlanan Kamu Borç Yönetimi Raporundan aldığım ve kendi arşivimden tamamladığım rakamlardır.

Grafik, 1996-Eylül 2015 arasındaki dönemde verilen Hazine garantilerinin büyüklüğünü gösteriyor. Stok 2006 yılında 4,4 milyar dolara kadar düşmüş. Ancak 2015 Eylül ayında 11 milyar doları aşmış. Son yirmi yılın zirvesi desek yanlış olmaz.

Grafikten de görüldüğü gibi en hızlı artış 2010 ve sonrasında.

Aynı dönemde ilginç bir gelişme daha yolmuş.

Hazine, garantilerin büyük çoğunluğunu TCZB, Halkbank, Vakıfbank, T. Kalkınma Bankası ve T. Sınai Kalkınma Bankası’nın aldığı dış borçlar için vermiş. 1990’lı ve 2000’li yıllarda bankalara verilen garantilerin toplam içindeki payı yüzde 20’ler civarındaydı. Artık yüzde 80’lere ulaşmış. Yani neredeyse tüm garantiler bankaların aldığı dış borçlar için verilmiş.

Burada kritik bir soru sormak gerekiyor. Acaba yabancı bankalar neden bir Türk bankasına, Hazine garantisi olmadan borç vermiyorlar? Bankaların finansal yapılarında sorun olmadığına göre, ek garanti istenmesinin bir nedeni projeler olabilir mi?

Eğer böyle ise, o zaman yapılan işin, sadece alınan borcun Hazine kayıtlarında gösterilmemesinden başka bir işe yaramadığı söyleyebiliriz.  

Öte yandan, Ocak 2016 Kamu Borç Yönetimi Raporunda bu bakış açısını destekleyen başka bir veri daha var.

Aşağıdaki Tabloda, üç büyük projenin üstlenicilerinin, aldıkları dış borçlar için Hazine ile yaptıkları borç üstlenim anlaşmalarının bilgileri var. 10,5 milyar dolarlık proje toplamı için Hazine özel sektörün 8,2 milyar dolarlık dış borcuna, üstlenim anlaşması imzalanmış.

Aynen garantili borçlarda olduğu gibi bu borç da Hazine dış borç stokunda görünmüyor.

Sorulardan sıkılmış olabilirsiniz ama küçük bir sorum daha var.

Karayolları Genel Müdürlüğü (TCK), Körfez Geçişi için günlük 40 bin araç ve 35 dolar ücret ve yıllık 511 milyon dolar gelir garantisi verdi. Yapımı yılsonuna doğru bitecek olan köprüden, enflasyon farkını da hesaba katınca, 39 $+KDV, yani bugünkü kurdan yaklaşık 140 TL geçiş ücreti ödemeyen geçemeyecek. Bu kadar parayı kimse ödemez, o kadar araç geçmez demeyin. Garantisi var, garanti edilen gelirden eksik kalan kısmı TCK ödeyecek. Parası yetmezse, bütçeye ödenek konacak Karayollarının açığı kapatılacak. Maliye buna mecbur. Aksi halde şirketler aldıkları dış borçları ödeyemezler. Böylesi bir durumda da Hazine borçları üstlenmek zorunda kalır.

Kısacası, nereden bakarsanız bakın sonunda yük bütçeye gelecek.