25 Ocak 2016

Kamu borç stokunda rekor artış

Bu yazımda kamu borç stokunu, geçen yılsonu itibariyle, konuyu basitleştirebilmek için daha çok tablo ve grafik kullanarak, anlatmaya çalışacağım.

Önce küçük bir teknik açıklama. Borç stoku rakamları sadece borcun anaparasını kapsar. Faiz dâhil değildir. Toplam borç yükünü hesaplamak istiyorsanız faiz ödemelerini de stok (anapara) verilerine eklemeniz gerekir.

Gelelim rakamlara. 2015 yılsonu itibariyle kamu (iç+dış)  borç stoku 677,6 milyar lira oldu.

Aşağıda Grafik 1’den de görüldüğü gibi bu rakam 2003 yılından bu yana görülen en yüksek artış. Stok artışı küresel krizin yaşandığı 2009 yılından da fazla.

Grafik 1: Borç stokundaki yıllık artış

Grafik 2, stok artışının nedeninin döviz kurundaki yükseliş olduğunu gösteriyor. Kamunun dış borcu çok fazla artmamasına rağmen, kur, özellikle dolar 3 TL’yi aşınca, stok durduğu yerde büyümüş. Hazine için önemli. Çünkü artık dövizli borç geri ödemesi yaparken daha fazla TL bulmak zorunda. Nereden mi? Bizlerden toplanacak vergilerden tabi.

Grafik 2: Stok artışının döviz/TL dağılımı

Aşağıdaki Grafik 3’ten de görüleceği üzere, sonuç olarak 2015 yılını 237,5 milyar lira dış, 440,1 milyar liralık iç borç stokuyla kapatmışız.

Grafik 3: Kamu borç stoku

Şimdi bu borç stokunun içyapısına biraz daha yakından bakalım.

Grafik 4 bize stokun yüzde 65’inin TL, kalan kısmının döviz olduğunu gösteriyor. Kötü bir oran değil. Ancak, döviz ağırlığı 2010 yılından sonra çoğalmaya başlamış. Buna dikkat etmek lazım. Çünkü geçen yıl olduğu gibi döviz kuru hızla yükseldiği zaman borç ta aynı hızla artıyor.

Eğer içeride tasarrufları yükseltemezsek bu eğilimi tersine döndürmek çok kolay olamayacak.

Grafik 4: Stokun yapısı

Borcun sürdürülebilirliği açısından, stokun ne kadarının sabit faizli ne kadarının değişken faizli olduğu da çok önemli. Grafik 5 bize bu yapıyı özetliyor. Sevindirici olan, dünyada faizler yükselirken Hazine kamu iç+dış borç stokunun yüzde 70’ine yakınının sabit faizli olması. Stok yükselme eğiliminde olan faizlerden çok fazla etkilenmeyecek.

Grafik 5: Sabit- Değişken dağılımı

Ancak, stokun kur ve faiz değişimlerinden ne kadar etkileneceğini tam olarak anlayabilmek için, döviz ve değişken ağılıklarını beraber ele almak gerek. Grafik 6 bunun için hazırlandı. Görüldüğü gibi, kamu borç stokunun yüzde 35’i dövizli, yüzde 27’si ise değişken faizli. Diğer bir deyimle, kurlar ve faiz yerinde oynadığı zaman stoku yüzde 62’si etkileniyor. Aynen geçen yıl olduğu gibi.

Grafik 6: Stokun enstrüman yapısı

Stokun çoğunu oluşturan iç borçlanmanın maliyeti, yani yıllık bileşik faizler önemli göstergelerdir. 2009 ve öncesiyle karşılaştırdığımızda yüzde 10’lar civarı çok makul bir seviye. Ama bu oranın geçen 2013 yılının başında yüzde 6’ya yakın olduğunu da unutmamak gerek. (Grafik 7’deki Aralık ayı kırılmaları, o aylarda ihale olmamasından kaynaklanıyor)

Grafik 7: İç borcun ortalama maliyeti

Benzeri gelişmeler ortala vade verilerinde de görülüyor (Grafik 8). Küresel krizde doğal olarak 25 aya kadar düşen ortalama iç borç stoku vadesi, geçen yılın başında 75 aya kadar çıktıktan sonra düşüş başlamış. Şimdilik önemli bir oran olmasa da, stokun geleceği açısından takibinde yarar olan bir durum.

Grafik 8: İç borcun ortalama vadesi


Bu rakamlar borcun idare edilebileceğini gösteriyor. Ama şimdilik. Eğer büyüme yavaşlamaya devam eder, dışarda faizler artar, içeride bütçe açığı büyür, sorun değil “borç fazla değil daha marjımız var” denirse, birkaç yıla kalmaz bu günleri ararız. Çünkü tersine dönüş hızlanırsa, düzeltmek için, dar ve sabit gelirlileri sarsacak ciddi önlemler alınması gerekir.

7 yorum:

  1. Sevgili Hocam
    Çok bilgilendirici bir yazı olmuş. Kaleminize, aklınıza sağlık.
    Dostça selamlar
    Serdar ŞAhinkaya

    YanıtlaSil
  2. Hocam,
    Çok teşekkürler.
    Hakan

    YanıtlaSil
  3. Hakan bey, duyargalarımızı doğru konuşlandırmaya yardımcı oluyorsunuz. Esenlikler dilerim. Maruf Buzcugil

    YanıtlaSil
  4. Hakan bey, zihin açıcı yazılarınız duyargalarımızı konuşlandırmamıza yardımcı oluyor. Esenlikler dilerim. Maruf Buzcugil

    YanıtlaSil
  5. Maruf Kardeş,
    Çok teşekkürler Tek amacım bilgimi sizlerle paylaşabilmek. Başarabiliyorsam ne mutlu bana.

    YanıtlaSil
  6. Hocam, bu kadar net bu kadar öz ve açık anlatılabilirdi. Teşekkürler. Hocam affınıza sığınarak belirtirsem; özel sektör borcu da bir iki grafikle gösterilseydi (borç düzeyi, vadesi ve para cinsi) "Borç" mevzusunun tamamının bir fotoğrafı çekilmiş olurdu diye düşünüyorum. Saygılarımla

    YanıtlaSil
  7. Türkiye'nin borç rakamlarını, veriler güncellenince, birkaç ay içinde yazacağım.

    YanıtlaSil