Bu
yazımda kamu borç stokunu, geçen yılsonu
itibariyle, konuyu basitleştirebilmek için daha çok tablo ve grafik
kullanarak, anlatmaya çalışacağım.
Önce
küçük bir teknik açıklama. Borç stoku
rakamları sadece borcun anaparasını kapsar. Faiz dâhil değildir. Toplam
borç yükünü hesaplamak istiyorsanız faiz ödemelerini de stok (anapara)
verilerine eklemeniz gerekir.
Gelelim
rakamlara. 2015 yılsonu itibariyle kamu
(iç+dış) borç stoku 677,6 milyar lira
oldu.
Aşağıda
Grafik 1’den de görüldüğü gibi bu
rakam 2003 yılından bu yana görülen en yüksek
artış. Stok artışı küresel krizin yaşandığı 2009 yılından da fazla.
Grafik 1: Borç
stokundaki yıllık artış
Grafik 2, stok artışının nedeninin döviz kurundaki yükseliş
olduğunu gösteriyor. Kamunun dış borcu çok fazla artmamasına rağmen, kur,
özellikle dolar 3 TL’yi aşınca, stok durduğu yerde büyümüş. Hazine için önemli. Çünkü artık dövizli
borç geri ödemesi yaparken daha fazla TL bulmak zorunda. Nereden mi? Bizlerden toplanacak
vergilerden tabi.
Grafik 2: Stok artışının
döviz/TL dağılımı
Aşağıdaki
Grafik 3’ten de görüleceği üzere,
sonuç olarak 2015 yılını 237,5 milyar
lira dış, 440,1 milyar liralık iç borç stokuyla kapatmışız.
Grafik 3: Kamu borç
stoku
Şimdi
bu borç stokunun içyapısına biraz daha yakından bakalım.
Grafik 4 bize stokun yüzde 65’inin TL, kalan kısmının
döviz olduğunu gösteriyor. Kötü bir oran değil. Ancak, döviz ağırlığı 2010
yılından sonra çoğalmaya başlamış. Buna dikkat etmek lazım. Çünkü geçen yıl
olduğu gibi döviz kuru hızla yükseldiği zaman borç ta aynı hızla artıyor.
Eğer
içeride tasarrufları yükseltemezsek bu eğilimi tersine döndürmek çok kolay
olamayacak.
Grafik 4: Stokun
yapısı
Borcun
sürdürülebilirliği açısından, stokun ne kadarının sabit faizli ne kadarının
değişken faizli olduğu da çok önemli. Grafik
5 bize bu yapıyı özetliyor. Sevindirici
olan, dünyada faizler yükselirken Hazine kamu iç+dış borç stokunun yüzde 70’ine
yakınının sabit faizli olması. Stok yükselme eğiliminde olan faizlerden çok
fazla etkilenmeyecek.
Grafik 5: Sabit-
Değişken dağılımı
Ancak, stokun kur ve faiz değişimlerinden ne kadar
etkileneceğini tam olarak anlayabilmek için, döviz ve değişken ağılıklarını
beraber ele almak gerek. Grafik 6 bunun
için hazırlandı. Görüldüğü gibi, kamu borç stokunun yüzde 35’i dövizli, yüzde
27’si ise değişken faizli. Diğer bir deyimle, kurlar ve faiz yerinde oynadığı zaman stoku yüzde 62’si etkileniyor.
Aynen geçen yıl olduğu gibi.
Grafik 6: Stokun enstrüman yapısı
Stokun çoğunu oluşturan iç borçlanmanın maliyeti, yani
yıllık bileşik faizler önemli göstergelerdir. 2009 ve öncesiyle karşılaştırdığımızda yüzde 10’lar civarı çok makul
bir seviye. Ama bu oranın geçen 2013 yılının başında yüzde 6’ya yakın olduğunu
da unutmamak gerek. (Grafik 7’deki
Aralık ayı kırılmaları, o aylarda ihale olmamasından kaynaklanıyor)
Grafik 7: İç borcun ortalama maliyeti
Benzeri gelişmeler ortala vade verilerinde de
görülüyor (Grafik 8). Küresel krizde
doğal olarak 25 aya kadar düşen ortalama iç borç stoku vadesi, geçen yılın başında 75 aya kadar çıktıktan
sonra düşüş başlamış. Şimdilik önemli bir oran olmasa da, stokun geleceği
açısından takibinde yarar olan bir durum.
Grafik 8: İç borcun ortalama vadesi
Bu rakamlar borcun idare edilebileceğini gösteriyor.
Ama şimdilik. Eğer büyüme yavaşlamaya
devam eder, dışarda faizler artar, içeride bütçe açığı büyür, sorun değil “borç
fazla değil daha marjımız var” denirse, birkaç yıla kalmaz bu günleri ararız.
Çünkü tersine dönüş hızlanırsa, düzeltmek için, dar ve sabit gelirlileri
sarsacak ciddi önlemler alınması gerekir.
Sevgili Hocam
YanıtlaSilÇok bilgilendirici bir yazı olmuş. Kaleminize, aklınıza sağlık.
Dostça selamlar
Serdar ŞAhinkaya
Hocam,
YanıtlaSilÇok teşekkürler.
Hakan
Hakan bey, duyargalarımızı doğru konuşlandırmaya yardımcı oluyorsunuz. Esenlikler dilerim. Maruf Buzcugil
YanıtlaSilHakan bey, zihin açıcı yazılarınız duyargalarımızı konuşlandırmamıza yardımcı oluyor. Esenlikler dilerim. Maruf Buzcugil
YanıtlaSilMaruf Kardeş,
YanıtlaSilÇok teşekkürler Tek amacım bilgimi sizlerle paylaşabilmek. Başarabiliyorsam ne mutlu bana.
Hocam, bu kadar net bu kadar öz ve açık anlatılabilirdi. Teşekkürler. Hocam affınıza sığınarak belirtirsem; özel sektör borcu da bir iki grafikle gösterilseydi (borç düzeyi, vadesi ve para cinsi) "Borç" mevzusunun tamamının bir fotoğrafı çekilmiş olurdu diye düşünüyorum. Saygılarımla
YanıtlaSilTürkiye'nin borç rakamlarını, veriler güncellenince, birkaç ay içinde yazacağım.
YanıtlaSil