Küresel para illüzyonu

Para hareketlerini doğru ve zamanında tahlil edebilirsek, küreselleşmeyi ve ekonomide yaşananları daha iyi anlayabiliriz.

İzninizle kısaca bir teknik giriş yapayım. Para teorisinde bir çoğaltan etkisi (paranın dolaşım hızı) vardır. Yani 1 lira (dolar) piyasaya çıkınca elden ele dolaşarak 10 liralık veya 20 liralık işlem hacmi yaratabilir. Bakkal alacağını tahsil edince, toptancıya borcunu öder, o da nakliyeciye ve fabrikaya olan borcunu kapatır. Fabrika ithalatçıya ve işçiye olan borcunu öder vb. Aynı para ile birden fazla işlem yapılarak bir ekonomideki milli hasılaya ulaşılır.

İktisatla ilgilenenler bilirler. Klasik iktisatçıların çok kullandığı Fisher’in Değişim denklemi şöyledir. MxV= PxT. Burada M (Ekonomideki para miktarı) x  V(Paranın çarpan etkisi) = P(Fiyatlar genel seviyesi) x T(Ticaret yapılan mal-hizmet miktarı, iş hacmi) anlamına gelir. Özetle piyasadaki paranın dolaşım hızı, ekonomik hayatta önemli bir belirleyicidir.

Ama bu hızın da bir sınırının olduğu mutlak bir doğrudur.

Dünyada,1990 sonrasında, ekonomik, siyasi sosyo-politik ve çılgınlıkların gittikçe derinleşiyor. Ekonomide küreselleşme ve finansallaşma aklın, mantığı sınırlarını zorluyor.

Bu bağlamda bugün size küresel para illüzyonundan bahsedeceğim.  

Aşağıdaki tablo, küresel finansal büyüklükleri içeriyor.

Özetleyecek olursak. Dünya toplam hasılası 55 trilyon dolar civarında. Toplam emisyon 4 trilyon dolar kadar. En geniş para tanımına giren repo ve diğer işlemleri katarsak toplam 65 trilyon dolara ulaşıyor. Bu arada dünyadaki kamu kağıtlarının toplamı 16 trilyon dolar. Ve büyük çoğunluğu Amerikan hazinesine ait.

Borsaya kote edilen hisse senetleri, bankalarca seküritize edilerek (güvence altına alınarak) çıkarılan bono ve tahvil gibi menkul kıymetlerin toplamı da 100 trilyon dolara yakın. Borsalarda işlem gören hisse senetleri 51 trilyon dolar.

Konut, ticari gayrimenkul gibi çeşitli varlıkların toplamı da 125 triyon dolar. Bu tutarın çoğunluğu konutlara ait.

Buraya kadar belirttiğim rakamlar size büyük geldiyse, bir de türev ürünlere bakın. Toplamları 1,600 trilyon dolar. Yanlış okumadınız bir katrilyon 600 trilyon dolar.

Anlayacağınız, 8 trilyon dolar tutan para + kıymetli madenlerle inanılmaz boyutlarda, 2 katrilyon dolara yakın, işlemler yapılmış. Çoğu parasal dayanaktan yoksun devasa riskler alınmış.

Dünya toplam hasılasının 55 trilyon dolar olduğu bir yerde, emisyon ve kıymetli madenlerin toplamının 8 trilyon dolar olduğu düşünülürse çoğaltan etkisinin, çok kaba bir yaklaşımla, 7 civarında olduğu söylenebilir.

Ama aynı yorumu türev ürünler, hisse senetleri, tahviller, diğer varlıklar için yapmak ne kadar anlamlı? 1,600 / 8 = 200 ettiğine göre, çoğaltan hesabı yapmak bana fazla mantıklı gelmiyor. Buna çoğaltan filan denmesi çok anlamsız.

Mesela şöyle bir hesap yapalım:1,600 trilyon dolarlık işlemden 1/200’ü zarar yazsa ne olur? Cevap basit. Eğer ödenirse, türevlerden zarar edenler piyasadaki bütün parayı, pulu götürürler. Böylesi bir durumda diğer zarar edenler ne olacak?

İşte bu nedenle FED ve ECB gibi büyük merkez bankaları yaratılan bu illüzyonun karşısında istedikleri gibi para politikası uygulayamıyorlar. Her attıkları adımı, para ve sermaye piyasalarındaki fiktif (illüzyonist) işlemlerin çökmemesine için atıyorlar.

Bana kalırsa iş artık onları da aşmış. Dünyanın bu kadar büyük bir yanılsamadan uyanabilmesi, gerçeklere geri dönebilmesi için çok can acıtıcı kararlar alınması lazım. Örneğin, merkez bankalarının ve bankaların kaydi para yaratma etkilerinin radikal şekilde gözden geçirilmesi bir seçenek olarak konuşulmaya başlandı bile. (Biz henüz faiz kararı aşamasındayız).

Önümüzdeki günler klasik teorilerin ve uygulamaların yetersiz olduğunun daha iyi anlaşılacağı günler olacak. Tabi biz bu arada meleklerin cinsiyetini tartışmaya devam edeceğiz.