Son on yıldaki en büyük ekonomik kırılma

Yazılarımda devamlı belirtirim. İlginçtir, hesabında bir tane hisse senedi olmayan, cebinde bir doları bulunmayan bile ekonomik gidişatı borsaya, kura bakarak değerlendirir oldu. Bunu kendi durumunu gizlemek için mi yapar yoksa tamamen siyasi bir söylem mi kullanır anlamam.

Ermenekli Recep Amcanın yırtık ayakkabısı aslında durumun gerçek göstergesiydi. Aynı şeyi Somalı madencilerin “borcumuz var tekrar madene inmek zorundayım” söylemlerinde de gördük. Benzer içerikli en yeni veri seti hafta başında, öğretmenler gününde yayımlanan haberlerde yer aldı. Öğretmenlerin çok büyük bir çoğunluğu borçlu ve yüzde 60’tan fazlası mesleğini bırakmak istiyor.

Kısacası insanlar borç içinde yüzüyor.

Aslında olay son on iki yılın hikayesi. İnsanların önceden hiç borcu yoktu demek haksızlık olur. Ancak aşağıdaki grafikten de görüleceği gibi, borçluluk hızla çoğaldı. Öyle ki, aileler 2002 yılında harcanabilir gelirlerinin sadece yüzde 5’i kadar borçluyken, bu oran 2013 yılında yüzde 55’e çıktı. Diğer bir deyimle borçluluk on bir yılda on bir kat arttı.

Hadi gelin konuya eleştirel bakmamaya çalışalım ve bunu normal bir gelişme sayalım. Ama ardından hemen başka bir konuya açıklık getirmek gerekiyor: İnsanlar, aileler kimden borç alıyorlar? Durun hemen “Bankalardan” demeyin. Evet haklısınız ama, bankalar hane halkına daha fazla borç verebilmek için bir yerden daha fazla mevduat bulmak zorundalar. Yani ülkede tasarruflar da borçlar kadar artacak ki finansal sistem rahat işlesin.

Ama grafik bize bunun tam tersi bir durumun söz konusu olduğunu gösteriyor. Ülkedeki iç tasarruflar 2001 Krizinden sonra hızla azalmış. Milli gelirin yüzde 26’sı kadar olan birikimlerimiz geçen yılın sonunda yüzde 10’un biraz üzerindeymiş.

Katmerli kadayıf

O zaman resim biraz daha netleşiyor. İçeride yeteri kadar mevduat bulamayan bankalar dışarıdan borçlanıyor, aileler de bankalardan. Bunun teorik olarak bir yanlışı var mı? Hayır. Buna globalleşme/küreselleşme diyorlar. Özeti şu: Sana dışarıda üretilen, ithal ettiğin akıllı telefonu hem ithal için etmen hem de satın alman için borç veriyorlar. Böylelikle onlar hem ürün ithal edilirken hem de sana borç verirken kazanıyorlar.

Başka bir bakış açısıyla, “Onlar senden kazandıkları parayla kuyruklu yıldıza uydu indirip uzayda hayat kaynağı ararken, sen bir kuyruklu yıldız gördüğünde dilek tutuyor, dua ediyorsun.” Kredi geri ödeme günü geldiğinde de “faiz lobisine” beddua ediyorsun.