Sosyal güvenlik sisteminin bütçeye yükü hızla artıyor

Bugünkü yazımın alıntı ağırlıklı. Ama Sayıştay’ın Sosyal Güvenlik Kurumu 2015 yılı Denetim Raporunu okuyunca, fazla yorum yapmaya gerek olmadığını düşündüm.

Aşağıda önce Raporun toplam 80 adet “Bulgusundan” çok önemli gördüklerimin özetini okuyacaksınız. Sonra Kurumun bütçeye olan yükünün 2000-2017 yılları arasında nasıl geliştiğini özetleyeceğim.

Sayıştay’ın tespit ettiği “bulgular” şöyle

•      “Kurumun alacak rakamlarının tamamı güncellenmeli, mutabakatı sağlanmalı ve alacakların takip ve tahsil süreçleri entegre edilmiş tahakkuk esaslı muhasebe sistemi üzerinden yürütülmelidir. Ancak bu şekilde mali sistemin bir bütün halinde görülmesi, izlenmesi ve denetlenmesi mümkün olabilecektir.” Anlaşılan SGK alacaklarını denetleyemiyor.
•  ·  Sayıştay da benim gibi yapılandırmaların işe yaramadığını düşünüyor: “Yapılandırmalardan ilk yıl önemli tutarda gelir elde edilmesine rağmen sonraki yıllarda tahsilat tutarlarında önemli oranda düşüşler olduğu görülmektedir. Yapılandırmaların uygulandığı 2008, 2011 ve 2015 yıllarında icra tahakkuk oranlarındaki azalmalar da dikkat çekicidir.”
•       Daha önemlisi “Otomatik icra uygulaması tamamen Kurum Başkanlığının takdiriyle yürütülmektedir. Uygulamanın başladığı yılda otomatik icra uygulaması her ay yapılırken, 2015 yılında bir kez yapılmıştır. Bu durum, Kurumun alacaklarını tahsil kabiliyetini düşürmektedir.” saptamasıyla, SGK’nın alacaklarına olan ilgisizliği eleştiriliyor.  Yanı sıra “birkaç ünitede yürütülen ve uygulanmasına son verilen pilot uygulama dışında, e-haciz uygulamasının yaygınlaştırılması faaliyetlerine ara verilmiş”
•  ·    Aşağıda göreceğiniz gibi bütçeye yükü her yıl artan Kurumun “31.12.2015 tarihi itibariyle Kurumun icra takibinde toplam 39.483.279.526,12 TL tutarında alacağı bulunmakta”
•       Dahası “5510 sayılı Kanun'un idari para cezalarını düzenleyen 102'nci maddesinde belirtilen olayların gerçekleşmesine rağmen, ilgililere yine aynı maddede belirtilen tutarlarda idari para cezası uygulanmadığı görülmüştür…Yapılan incelemelerde… toplam 128.722.388,00 TL tutarında idari para cezası uygulanması gerektiği Kurum tarafından tespit edildiği halde gerekli tebligat işlemlerinin yapılmadığı görülmüştür.”
•       Dahası kurallar gereği devlete vergi ve SGK prim borcu olana KDV iadesi yapılmaması gerekirken, “…2015 yılında Maliye Bakanlığı tarafından işverenlerce yaklaşık 12 milyar TL tutarında KDV iadesi ödenmiştir. Ödemesi yapılmamış ve bekleyen tutar da yaklaşık 4 milyar TL'dir. Yapılan incelemede, kendilerine yaklaşık 16 milyar TL KDV iadesi yapılan işverenlerden bazılarının halen Kuruma borçlu olduğu görülmüştür.”

Şimdi gelelim alacaklarının peşine düşmeyen SGK’ya bütçeden yapılan transferlere.

Aşağıdaki Grafikte 2000-2017 yılları arasında bütçeden SGK’ya yapılan transferlerin miktarları ve bunların faiz dışı harcamalara oranı görülüyor.

Kurumun bütçeye yükü 2000 yılında 3,3 milyar lira iken 2017’de 116,6 milyar lira olacak. Artış yüzde 3,433. Bu arada aynı dönemde bütçenin faiz dışı harcamaları yüzde 1,802 oranında büyümüş.

Yükün daha iyi anlaşılabilmesi için bir de faiz dışı harcamalar (FDH) içindeki payına bakalım (Grafikte kırmızı çizgi – sağ eksen). Oradaki gelişmeler de çarpıcı. 2000 yılında FDH’ın yüzde 10’u kadar olan SGK’ya transferler, gelecek yıl yüzde 20 olacak. On yedi yılda iki katı artış var.

Tamam sosyal devletin, sosyal yardımlarını çoğaltması gerekir. Dolayısıyla SGK’nın bütçeye bir miktar yük olması kaçınılmaz. Ancak, sistemin bütçeye yükünün arttığı anlaşılınca 2006 yılında kapsamlı bir sosyal güvenlik reformu yapılmıştı. Demek ki reform pek işe yaramamış.

Daha önemlisi, sosyal yardım ve hizmet bir kere verilmeye başlandı mı, vatandaştan geri almak neredeyse imkansızdır. Yani, bunlar esnek olmayan bütçe harcamalarıdır. Bütçe sıkıntıya girince SGK transferlerinden kesinti yapmak olanaksızdır.

Yazı uzadı. Kısa vadede sorun değilmiş gibi görünen sosyal güvenlik fazla uzak olmayan bir gelecekte tekrar gündeme gelecek. Hazırlıklı olmakta yarar var.

Kaynak: Kalkınma Bakanlığı ve Muhasebat Genel Müdürlüğü