Sıcak paraya kapı nasıl açıldı?

Doların son hareketini çeşitli nedenlere bağlayanlar var. Bazıları olayı dış güçlerin manipülasyonu olarak yorumlarken bir kısım yorumcular ekonomik ve teorik açıklama getirme gayreti içindeler.

Ben biraz farklı bir yaklaşımla, teknik bir yaklaşımla yorumu sizlere bırakmak istiyorum. Bundan amacım işin ne sadece iktisadi ne de siyasi olduğunu göstermek. Tabi her zaman ve her yerde işin bir insan faktörü, karar alıcıların yönlendirmesi olduğunu unutmamak kaydıyla.

Aşağıda sizlere, meşhur Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanununa ilişkin 32 Sayılı Bakanlar Kurulu Kararında (Kambiyo Rejimi) 2008, 2009 ve 2015 yıllarında yapılan değişikleri kararlarını içeren bir tablo hazırladım. Burada orijinal metinle, sonradan yapılan değişiklikleri karşılaştırmanıza yardımcı olacak bilgiler yer alıyor.

Aslına bakarsanız konu eski. Serbestliğe giden yolu açan ilk değişim 1989 yılında yapıldı. Sık sık üzerinde durduğum gibi, gerekli çevresel şartlar hazırlanmadan yapılan bu düzenleme sonradan büyük sıkıntılara yol açtı.

Ardından bu Karar defalarca değişti. En kapsamlı değişiklikler 1991, 1993 ve 2001 yıllarında hayata geçirildi. Dikkat edilirse, tarihler ekonominin sıkıntıya girdiği dönemlere denk geliyor.

İçeride kayıt dışında faaliyet gösteren ekonomik yapı ve parasını yastık altında saklayan insanlar varlığını devam ettirdi. Ama ekonomi sıkıştıkça, karar alıcılar dışarıdan gelecek dövize kapısı açmak zorunda kaldılar. Küreselleşmenin de etkisiyle ithalat, ihracat ve dövizle finansal işlemler gelişmeye başladıkça Kambiyo Rejimi (Sermeye Hareketleri) değiştirildi, serbestlik genişletildi.

Bu yöndeki hareketleri en son 2008, 2009 döneminde görüyoruz. Alınan kararlarla yurtdışına döviz transferi, ihracat bedellerinin tasarrufu bu yıllarda serbest bırakıldı. Türkiye’de yerleşik şirketlerin, döviz gelirleri olmasa da döviz kredisi alabilmelerine izin verildi.

2011 yılında yapılan değişikliklerle, standart işlenmiş ve işlenmemiş kıymetli madenlerin (altın, gümüş vb.) ithal ve ihracında gümrük idarelerine beyan edilmesi esası getirildi. Burada ithalat ve ihracat rejim, kara ve yönetmeliklerinin uygulanmayacağı karara bağlandı.

2015 yılında 11 Haziran’da yapılan değişikliklerle 25 bin lirayı aşan Türk Parasının yurtdışına çıkışına ilişkin kuralları Ekonomi Bakanlığının belirleyeceği hükme bağlandı. Ama daha da önemlisi, yurda döviz ithali ve yurttan döviz ihracı serbest bırakıldı.

Görüldüğü gibi değişikliklerin çoğu döviz hareketlerinin serbestliğine yönelik. Ekonomi dışarıdan gelecek dalgalara karşı kendisini sadece “dalgalı kur” politikalarıyla koruyabilir hale gelmiş.

Bazıları “Efendim, 700 milyar dolarlık milli geliri olan bu ekonomi, 200 milyar dolarlık dış işlem hacmine sahip. 1980’li yıllar çok geride kaldı” diyebilir. Bu görüşte olanlardan tek ricam, kendileri veya yakınlarının T.C. pasaportuyla gidip, dünyadaki döviz işlemelerinin yaklaşık yüzde 70’ni yapan ABD veya İngiltere’de bir bankada hesap açmayı denemeleri. Veya 10 bin dolardan fazla parayı deklere etmeden gümrükten geçip geçemeyeceklerini öğrenmeleri.

Sakın yanlış anlaşılmasın. Ben eskiye dönelim demiyorum. Sadece kapıyı bu kadar açık bırakınca, eve hırsız, rüzgâr ve sel girmesini engellemenin neredeyse imkânsız olduğunu söylüyorum.

Son söz: Bir ülkenin parası onun egemenliğinin, ekonomik gücünün en önemli göstergelerinden biridir.

Değişikliğin Yapıldığı BK Kararının Sayısı		Değişiklik Yapılan Madde		32 Sayılı Karar (1989 / 14391) (Maddenin Orijinal – Önceki Kararnamedeki hali)		Değişiklik
2008/ 13186		Madde 4		b) Türkiye'de yerleşik kişilerin beraberlerinde döviz bulundurmaları; bankalar, yetkili müesseseler ve özel finans kurumlarından 3,000 ABD Doları veya eşitine kadar dövizi satın almaları, dövizleri bankalarda açacakları döviz hesaplarında tutmaları ve efektif olarak kullanmak dâhil tasarruf etmeleri serbesttir.		b) Türkiye'de yerleşik kişilerin beraberlerinde döviz bulundurmaları; bankalar, yetkili müesseseler, PTT, kıymetli maden aracı kuruluşları ile yurt dışında döviz alım satımına yetkili kuruluşlardan dövizi satın almaları ve bunlara döviz satmaları, dövizleri bankalarda açacakları döviz hesaplarında tutmaları, efektif olarak kullanmaları bankalar vasıtasıyla yurt içinde ve yurt dışında tasarruf etmeleri serbesttir.
		Madde 4		e) Bankalar, yetki müesseseler ve özel finans kurumları, dışarıda yerleşik kişilere Türkiye'de sattıkları döviz tutarını aşmamak kaydıyla iadeden döviz satışı yapmaya yetkilidir. 1000 ABD Doları veya eşitine kadar döviz iadelerinde döviz bozdurulduğunu gösterir belge aranmaz.		e) Türkiye'de yerleşik kişiler ile dışarıda yerleşik kişilerin, bankalar vasıtasıyla yurt dışına döviz transfer ettirmeleri serbesttir. Bakanlık yurt dışına döviz transferi yapılabilecek diğer kuruluşları belirlemeye yetkilidir.
		Madde 6		Dövize ilişkin işlemler Merkez Bankası'nca belirlenen konvertibl dövizler üzerinden Merkez Bankası, banka­lar, yetkili müesseseler ve özel finans kurumlarınca; Yabancı sermaye mevzuatına göre yurda getirilecek dövizlerin alışı ise bankalarca yapılır. Konvertibl olmayan dövizlerin alış ve satışın­ da uyulacak esaslar Merkez Bankası'nca belirlenir ve ilan edilir. Bankalar, Merkez Bankası'nca belirlenen esaslar dâhilinde vadeli döviz alım satımı yapabilirler. Bankalar, yetkili müesseseler ve özel finans kurumları döviz mevcutlarını. Bakanlık'ça tespit edilecek oran ve esaslar çerçevesinde Merkez Bankası'na devrederler. Merkez Bankası'na olan döviz yükümlülüklerini tamamıyla yerine getiren anılan kuruluşlar, Merkez Bankası'nca öngörülen diğer şartları da yerine getirmek kaydıyla, Merkez Bankası bünyesinde kurulan döviz ve efektif piyasalarına katılarak, dövize ve efektife ilişkin her türlü işlemi Merkez Bankası'nca belirlenecek kurallar dâhilinde yapabilirler. Bankalar, yetkili müesseseler ve özel finans kurumları döviz mevcutlarını bu Karar'a ve Merkez Bankası'nca belirlenecek esaslara uymak kaydıyla bankacılık teamüllerine göre öncelikle ülke ihtiyaçlarının karşılanmasında olmak üzere serbestçe kullanılabilirler.		(1) Bu Karar kapsamındaki dövize ilişkin işlemler Merkez Bankasınca belirlenen konvertibl dövizler üzerinden Merkez Bankası, bankalar ve Bakanlıkça uygun görülecek diğer kuruluşlar tarafından yapılır.  (2) Konvertibl olmayan dövizlerin alış ve satışında uygulanacak esaslar Merkez Bankasınca belirlenir.  (3) PTT, yetkili müesseseler ve İstanbul Altın Borsası bünyesindeki piyasalarda Borsa ile ilgili mevzuat kapsamında olmak üzere kıymetli maden aracı kuruluşları efektif alım satımı yapabilirler.  (4) Aracı kurumlar sadece sermaye piyasası faaliyetlerinin gerçekleştirilmesiyle sınırlı olmak kaydıyla sadece hesap sahibi müşterileri ile döviz alım satımı yapabilirler.  (5) Bankalar, PTT, yetkili müesseseler, kıymetli maden aracı kuruluşları ve aracı kurumlar döviz mevcutlarını, Bakanlıkça belirlenecek oran ve esaslar çerçevesinde Merkez Bankasına devrederler. (6) Bankalar dövize ve kıymetli madenlere dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmesi yapabilirler. (7) Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilmiş aracı kuruluşlarca, dövize ve kıymetli madene dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil sermaye piyasası mevzuatına göre düzenlenmiş her türlü türev araçların alım satımı, Sermaye Piyasası mevzuatı çerçevesinde teşkilatlanmış borsalarda yapılır. (8) Döviz transferinin bankalardan yapılması kaydıyla yurt dışından vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev araçlarının alım satımı Sermaye Piyasası Kurulu tarafından yetkilendirilmiş yurt içinde veya yurt dışında bulunan aracı kuruluşlar aracılığıyla yapılır. (9) Vadeli döviz alım satımına ilişkin düzenlemeleri yapmaya Merkez Bankası yetkilidir. (10) Merkez Bankası bünyesinde bulunan döviz ve efektif piyasalarının kuruluş, katılım ve işlem esasları Bankaca belirlenir.
	Madde 8		a) Ticari amaçlarla ihraç edilen malların bedelinin, bu Karar'da öngörülen özel haller ile Bakanlık’ça uygun görülen mücbir sebeplerden kaynaklanan gecikmeler hariç,  fiili ihraç tarihinden itibaren en çok 180 gün içinde ihracatçılar tarafından yurda getirilerek bankalara veya özel finans kurumlarına satılması zorunludur. İkili hesap ilişkisi bulunan ülkelere yapılan ihracata ilişkin usul ve esaslar Bakanlık’ça düzenlenir. Ancak; i)               Söz konusu ihracat dövizlerinin en az %70 inin fiili ihraç tarihinden itibaren 90 gün içerisinde getirilerek bankalara veya özel finans kurumlarına satılması halinde bakiye %30 una tekabül eden kısmı üzerinde ihracatçı şerbetçe tasarruf edebilir. ii)               ii) Türkiye' de yerleşik kişilerin yurt dışında yerleşik kişilere yaptıkları teknik hizmet sözleşmelerine istinaden yurt dışındaki kişilere verdikleri hizmetler kapsamında (tamir, bakım montaj hizmetleri ve benzerleri dahil) ve sözleşmede belirtilen hizmet bedeli içinde yurt dışına götürecekleri yedek parça ve malzemelerin ihraç işlemleri yürürlükteki İhracat Rejimi hükümlerine tabidir.  b) Bakanlık;  i) İhracat bedelinin süresinde yurda getirilmesine engel olan haklı ve mücbir sebep hallerinde uygulanacak süre, ek süre ve döviz kuru konusundaki esasları,    ii) özelliği olan ihracat ile ihracat sayılan satış ve teslimler konusu mal bedellerinin yurda getirilme süresine ilişkin usul ve esasları, iii) Dövizlerin süresi iyi içinde yurda getirilmemesi halinde yapılacak işlemleri iv) ihracatta ödeme şekillerini, belirlemeye yetkilidir.  c) Yurda getirilmesi zorunlu ihracat bedeli dövizlerin, bu maddede öngörülen sürelerden sonra yurda getirilmesi halinde, ek süreler içinde olsa dahi, sürenin sonuncu gününde geçerli kur ile dövizin satıldığı günün kuru arasında meydana gelen olumlu fark, ilgililere ödenmeyip Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu’na aktarılır. Bu maddenin (b-i) fıkrası hükümleri saklıdır.    d) Gümrük kapılarından miktar, kalite veya kıymet itibariyle beyan dışı veya gümrük kapısı yahut sair sınır ve sahillerden kaçak olarak mal ihraç edenler, bu malların bedelini teşkil eden dövizleri, kambiyo murakabe mercilerince kendilerine yapılacak tebliğ tarihinden itibaren 90 gün içinde yurda getirerek bir bankaya satmak zorundadırlar. Dövizlerin getirilmesi ilgililerin 1567 sayılı Kanun ve bu Kanun'un ek ve tadilleri gereğince cezai sorumluluklarını ortadan kaldırmaz		(1) İhracat bedellerinin tasarrufu serbesttir. Bakanlık ihtiyaç duyulması halinde ihracat bedellerinin yurda getirilmesine ilişkin düzenleme yapmaya yetkilidir."
	Madde 9		Madde 9- İthalat bedelleri, ithalata aracılık eden Merkez Bankası ve bankaların kendi kaynaklarından, bankacılık teamüllerine ve alıcı ile satıcı arasındaki anlaşmalara uygun olarak transfer edilir.   Bakanlık; a) İthalat bedelinin transferinden hesapların kapatılması safhasına kadar yapılacak işlemlere, b) Bedelsiz ithalata (ticari ve gayri ticari dâhil),  c) Özelliği olan ithalata,    d) İthalatta ödeme usullerine, ilişkin esasları tespit eder.		(1) İthalat ve transit ticaret işlemlerine ilişkin yurt dışına döviz ve Türk Lirası transferi bankalarca yapılır."
	93/4143 Madde 15		(ii) Türkiye'de yerleşik kişilerin; bankalar, özel finans kurumları ve sermaye piyasası mevzuatına göre yetkili bulunan aracı kurumlar vasıtasıyla yurt dışındaki mali piyasalarda işlem gören menkul kıymetleri satın almaları, satmaları ve bu kıymetlerin alış bedellerini bankalar ve özel finans kurumları aracılığı ile yurt dışına transfer ettirmeleri," serbesttir.		Türkiye'de yerleşik kişilerin; bankalar ve sermaye piyasası mevzuatına göre yetkili bulunan aracı kurumlar vasıtasıyla yurt dışındaki mali piyasalarda işlem gören menkul kıymetleri ve diğer sermaye piyasası araçlarını satın almaları, satmaları ve bu kıymetlerin alış bedellerini bankalar aracılığı ile yurt dışına transfer ettirmeleri," serbesttir.
	91/1935 Madde 17		Krediler; b) Türkiye’de yerleşik kişiler aşağıda belirtilen şekillerde döviz kredisi açabilirler; (vi) Sağladıkları döviz kredileri ile döviz tevdiat hesaplarına tutarını geçmemek üzere yurt dışına açacakları döviz kredileri,		(b) (v) Türkiye’de yerleşik kişilere kullandıracakları ortalama vadesi bir yıldan uzun olan, 5 milyon ABD Doları ve üzerindeki döviz kredileri, Fıkranın (vi) bendi yürürlükten kaldırılmıştır.
2009/ 15082	Madde 17				(d) fıkrasından sonra gelmek üzere (e) ve (f) fıkraları eklenmiştir. e) Bankalar, Türkiye'de yerleşik kişilere ticari veya mesleki amaçla dövize endeksli kredi kullandırabilirler. f) Türkiye'de yerleşik gerçek kişilerce, bu maddenin (b) ve (e) fıkraları ve Bakanlıkça belirlenecek haller dışında, yurt içinden ve yurt dışından döviz veya dövize endeksli kredi kullanılamaz."

2011/ 2382	Madde 2	j) Kıymetli madenler: Her tür ve şekilde altın ve platini,	j) Kıymetli madenler: Her tür ve şekilde altın, gümüş, platin ve paladyumu  i) Standart işlenmemiş altın: En az 995/1000 saflıkta, nitelikleri Müsteşarlıkça belirlenen barlar veya külçeler halindeki altını,  ii)Standart dışı işlenmemiş altın: 995/1000’den düşük (995/1000 saflık hariç) saflıkta külçe, bar, dore bar, granül, toz veya hurda şeklindeki altını,  iii) İşlenmiş altın: İşçilik uygulanarak ziynet veya süs eşyası haline dönüştürülmüş altını,  iv)Standart işlenmemiş gümüş: En az %99,9 saflıkta, nitelikleri Müsteşarlıkça belirlenen bar, külçe veya granül halindeki gümüşü,  v) Standart dışı işlenmemiş gümüş: %99,9’dan düşük (%99,9 saflık hariç) saflıkta külçe, bar, dore bar, granül, toz veya hurda şeklindeki gümüşü,  vi) İşlenmiş gümüş: İşçilik uygulanarak ziynet veya süs eşyası haline dönüştürülmüş gümüşü,  vii) Standart işlenmemiş platin: En az %99,95 saflıkta, nitelikleri Müsteşarlıkça belirlenen barlar veya külçeler halindeki platini,  viii) Standart dışı işlenmemiş platin: %99,95’ten düşük (%99,95 saflık hariç) saflıkta külçe, bar, dore bar, granül, toz veya hurda şeklindeki platini,  ix) İşlenmiş platin: İşçilik uygulanarak ziynet veya süs eşyası haline dönüştürülmüş platini,  x) Standart İşlenmemiş Paladyum: En az %99,95 saflıkta, nitelikleri Müsteşarlıkça belirlenen barlar veya külçe halindeki paladyumu,  xi)Standart dışı işlenmemiş paladyum: %99,95’ten düşük (%99,95 saflık hariç) saflıkta külçe, bar, dore bar, granül, toz veya hurda şeklindeki paladyumu,  xii)) İşlenmiş paladyum: İşçilik uygulanarak ziynet veya süs eşyası haline dönüştürülmüş paladyumu,
	Madde 7	a) Kıymetli madenler, taşlar ve eşyaların Türkiye'ye ithali ve ihracı, Bakanlık’ça belirlenecek esaslara uymak kaydıyla serbesttir.	a) Kıymetli madenler, taşlar ve eşyaların Dış Ticaret Rejimi esasları dâhilinde Türkiye’ye ithali ve ihracı serbesttir. Ancak, standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenlerin, ithal ve ihracında gümrük idarelerine beyan verilmesi esas olup, ithalat ve ihracat rejim, karar ve yönetmelikleri uygulanmaz. Standart işlenmemiş kıymetli madenlerin ithali yalnızca, Merkez bankası ile kendi mevzuatlarındaki hükümler saklı kalmak kaydıyla Kıymetli Madenler Borsası üyesi kıymetli maden aracı kuruluşları tarafından yapılır. Ancak, Kıymetli Madenler Borsası üyesi aracı kuruluşlar ithal ettikleri standart ve standart dışı işlenmemiş kıymetli madenleri üç iş günü içinde Borsaya teslim etmek zorundadır.
2015/7603	Madde 3	a) Türk parası ve Türk parasıyla ödemeyi sağlayan belgelerin yurda ithali serbest olup, ihracı Bakanlığın iznine tabidir.	a) Türk Parası ve Türk parasıyla ödemeyi sağlayan belgelerin yurttan ihracı ve yurda ithali serbesttir. d) 25.000 TL’yi aşan Türk parasının yurt dışına çıkarılması Bakanlıkça belirlenecek esaslar dâhilinde yapılır. (Yeni eklenen bent)
	Madde 4 f) için 91/ 1936 sayılı BKK	a)     Türkiye'ye döviz ithali serbesttir, hiçbir kayda tabi tutulamaz ve menşei araştırılamaz.  f) Yolcular 5.000 ABD Doları veya eşitine kadar efektifi beraberlerinde yurtdışına çıkarabilirler.	a) Yurda döviz ithali ve yurttan döviz ihracı serbesttir. f) 10.000 Avro veya eşitini aşan efektifin yurt dışına çıkarılması Bakanlıkça belirlenecek esaslar dâhilinde yapılır.
	Madde 13	Türkiye'den gidecek yerli sermaye Türkiye'de yerleşik kişilerin, yurt dışında iş yapmak veya ticari bir ortaklığa katılmak için, 25 milyon ABD Doları veya eşitine kadar ayni veya nakdi sermayenin, işletme malzemesinin ihracına, bu kişilerin yurt dışında büro, temsilcilik, acentelik ve benzerlerini kurmalarına ve Türkiye’deki serbest bölgelere nakdi ve ayni sermaye ihracına ilişkin talepleri, Bakanlık'ça incelenip sonuçlandırılır. Yurt dışına bu miktarın üzerindeki sermaye ihracı Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca karara bağlanır.	(3) Bankalar ve gümrük idareleri yurt dışında yatırım veya ticari faaliyette bulunmak üzere sermaye ihraç eden Türkiye’de yerleşik kişileri, her bir işlem tarihinden itibaren 30 gün içinde Müsteşarlığa ve Ekonomi Bakanlığına bildirirler. (4) Bakanlık, bu maddenin uygulaması ile ilgili olarak Türkiye’de yerleşik kişilerden istenecek bilgi, belge ve bunların gönderilme süreleri ile gönderileceği kurumlara ilişkin esasları belirlemeye yetkilidir.