Kamu borç stoku seçim popülizmine izin vermiyor

Kamu borçlarındaki gelişmeler fazla önemsenmiyor. Bunun iki nedeni var: Birincisi, borç özellikle kamunun dış borcu eskisi kadar yüksek değil. İkincisi, özel sektör ve hanehalkı o kadar borçlu ki onların derdiyle ilgilenmekten kamu unutuldu.

Dahası ekonomiden pek anlamayan, kamu borç konusunu hiç bilmeyen ama bu konuda yazı yazanlara yorum yapanlar stoku geçmişle karşılaştırıp akıl veriyorlar. Borçlanabilirsiniz diyorlar. Geçmişi bırakın, tarih oldu. Stokun geleceğine bakın. Çünkü konu nasıl ödediğimiz değil nasıl ödeyeceğimiz.

Bu durum öylesine bir ortam yarattı ki, duyumlarıma göre; Ankara’da hem iktidar hem de muhalefet, seçimler için yaptıkları hazırlıklarda popülizm gazına sonuna kadar basmışlar. Bol keseden harcamalara kaynak olarak da “Nasıl olsa kamu borcu eskisi kadar yüksek değil” söylemlerini kullanıyorlarmış. Yani seçmene verdikleri sözleri yerine getirmek için devleti yeniden borçlandıracaklarmış.

Ama rakamlar buna pek izin verecek gibi değil.

İlk veri seti dış borçlarla ilgili. Aşağıdaki tabloda, 2006-2015 yılları arasındaki dış borç servisi (anapara ve faiz ödemeleri) rakamları var. Görüldüğü gibi, 2009 yılından sonra Hazine neredeyse anapara kadar faiz ödemesi yapmaya başlamış. Faiz ödemelerinin anaparaya oranı 2013 yılında yüzde 84’ü geçmiş. Toplam ödemelerin ise yarısına yaklaşmış.

Dış borcun vadesi uzun, faizi yüksek olduğu için devlet eskisine oranla daha fazla faiz ödemesi yapmaya başlamış. Faiz yükü artmış.

Şimdi dışarıda faizler düşük oradan alalım yaklaşımıyla yeniden dış borca yüklenilirse yüksek faiz ödemelerine bir de anapara ödemeleri eklenir. Sonuç Hazine’nin döviz ihtiyacının artması, kur riskinin yükselmesidir. Unutmayın her kur artışı bize vergi olarak dönmektedir.

Bir de iç borç stokuna bakalım. O tarafta da dengelerde hafif bozulmalar var. Tamam, vadeler uzamış, borçlanma miktarı azalmış, faizler düşmüş. Ancak stok 2009 Küresel Krizinden bu yana önceki halinde de değil.

Bir bor stokunun en önemli göstergelerinden birisi, faize olan duyarlılığıdır. Faiz değişince stok nasıl ve ne kadar zamanda etkilenir? Doğal olarak faizler aşağı giderken sorun olmaz. Ancak gelecek dönemde eğilim yukarı yönlü ise borç stokunun ne kadarı etkilenecek? Faizler yükselince borç ne kadar artacak?

Aşağıdaki grafiği, Hazine Kamu Borç Yönetimi Raporlarından yararlanarak hazırladım. İki oranı gösteriyor. Birincisi vadesi 12 içinde dolacak olan miktarın toplam iç borç stokuna oranı (siyah çizgi). Rakamlar 2006 yılında yüzde 35’ler civarında olan oranın, 2014 sonlarında yüzde 15’lere kadar düşmüş. Vade uzamış. İyiye işaret. Ama son aylarda çizginin yönü yukarıya doğru. Az da olsa bir sıkışma eğilimi görülüyor. İç borcun yüzde 17’sinin vadesi gelecek 12 ayda dolacak ve Hazine yeni faiz seviyelerinden borçlanacak.

İkinci oran daha önemli. Faizlerdeki değişimin iç borç stokuna etkisini daha net gösteriyor. İç borç stokunun ne kadarının faizinin 12 ay içinde yenileneceğini belirtiyor (kırmızı çizgi). 2006 yılında iç borcun yüzde 80’nin faizi bir yıl içinde değişmiş. Şimdi oran 55’lere kadar inmiş ama onunda yönü yukarıya doğru.

Bu şu demek; faizler artmaya başlayınca iç borç stokunun yarısı bu artıştan etkilenecek. Oldukça yüksek bir oran. Diğer bir deyimle, FED faizleri yükselmeye başlayınca, artışın bizdeki bir etkisi de kamu borç stokunun faizlerinde artış olacak.

Büyüme bu kadar yavaşlayınca azalan gelirler nedeniyle bütçe açığının büyüyeceği bir döneme giriyoruz. Yanı sıra faizler de artacak.

Öyleyse; Ey siyasi karar alıcılar, nasıl olsa borçlar düşük diyerek seçmene bol keseden söz vermeyin. Önce seçmene bir avuç verip, sonra bir sepet geri almayın.