TCMB dolarizasyonu destekliyor (mu?)

Eski bir Merkez Bankacı arkadaşım konuya değinince, rakamlara biraz daha yakından bakma gereği duydum.

TCMB’nin piyasalara verdiği para yılbaşından bu yana artıyor. İlk grafikten de görüldüğü gibi, net fonlama miktarı 40 milyar liralık düzeylerden, 78 milyar lira seviyesine yükselmiş.

Öte yandan, fonlama miktarında neredeyse yüzde yüze yakın artış varken faizler yerinde sayıyor. Kapitalist ekonomide faiz, en basit anlatımıyla, paraya olan arz ve talebe göre belirlenir. Bu doğruysa, talep artarken paranın fiyatının yerinde saymaması gerekir. O zaman, para arz otoritesi olan Merkez Bankası, acaba malına olan talebi bir anlamda görmezlikten mi geliyor?

                          Grafik 1: TCMB Net Fonlaması

Nedeni ne olabilir?

Para arz otoritesinin nedenini şimdilik bir kenara koyalım. Talep edenlerin, bankaların nedenlerini anlamaya çalışalım.

Bankalar neden bu kadar fazla TL talep ediyor olabilirler? Kanımca, nedenlerden birisi, kredi talebi ve bankaların TL menkul kıymet alma istemi. Buna karşılık ellerinde yeteri kadar TL kaynak, özellikle mevduat yok.

Bunun doğru olup olmadığını anlayabilmek için, yine TCMB verilerini kullanarak aşağıdaki ikinci grafiği hazırladım.

                             Grafik 2: Bankaların TL varlık ve mevduatları

İkinci grafik, 2005-2015 yılları arasında, bankaların TL kredi, menkul kıymetleri ile TL mevduatlar arasındaki ilişkiyi gösteriyor. TL olarak verilen kredilerin TL mevduatlara oranı yüzde 70’li seviyelerden yüzde 140’lara çıkmış. Görüldüğü gibi, TL krediler dağıtılırken, çoğunluğu döviz olan mevduat dışı kaynaklar kullanılıyor.

Kredilerin yanına bir de TL menkul kıymetlerin toplam TL mevduata oranını eklerseniz olay biraz daha karışıyor. TL krediler ile TL menkul kıymetler toplamı TL mevduatın önceleri yüzde 130’u civarında iken artık yüzde 175’ine yaklaşmış. Bu her 175 liralık kredi+menkul kıymet için sadece 100 liralık TL mevduat kullanıldığı anlamına geliyor. Peki, o zaman bankalar 75 liralık kaynağı nereden buluyor?

Diğer bankalardan, para piyasasından borçlanıyorlar. Yani, kredi fonlamasında Merkez Bankası kaynakları çok önemli rol oynuyor.

Farkındayım yazımda çok grafik kullandım. Ama resmi biraz daha geniş görmemizi ve uzun cümleler yerine kısa anlatımlarla konuyu açıklayabilmemi sağlıyorlar.

Son grafik toplam mevduatların içinde ne kadarının TL olduğunu gösteriyor.  

Dikkatinizi çekmiştir, bu grafikte de yılbaşından sonra hızlı bir değişim var. TL Mevduatın toplam içindeki oranı yüzde 63’lerden yüzde 57’lere düşüyor.

Mevduatın neredeyse yarısı döviz mevduatı olmuş. Diğer bir deyimle, güven sorunu yaşayan vatandaş dolara döndükçe bankaların TL kaynakları azalmaya başlamış. Ancak kredi talebi azalmayınca onlar da gidip, Merkez Bankası da dâhil, diğer fonlama araçlarına başvurmaya başlamışlar.

                     Grafik 3: TL mevduatın toplam içindeki payı

Yazdıklarımdan TCMB’nin yanlış yaptığı gibi bir sonuç çıkmamalı. Kısa vadede, özellikle hanehalkının ve KOBİ’lerin bu derece borçlu olduğu, büyümenin bunca hız kestiği bir ortamda yapabileceği çok fazla seçeneği yok.

Ama orta vadede... Mutlaka ama mutlaka çok daha fazla geç kalınmadan, dolarizasyonu azaltmak hatta uzun vadede ortadan kaldırmak için bir şeyler yapılması gerekiyor.

Aksi takdirde sonumuz, “el atıyla çalım satanlara” benzer.