Yıllar
önce, 1970’li yıllarda, Mekteb-i Mülkiye’de (AÜ-SBF) memleket meselelerini
tartışırken sık sık; “Önce dünyayı anlamak lazım. Sonra Türkiye’yi tahlil etmek
kolay” denirdi.
Günümüzün
küreselleşen dünyasında, özellikle
ekonomide yaşananları anlamanın önemi eskisine oranla birkaç kez daha arttı.
Bugün ekonomik ilişkileri, enerjiyi, finansı, emtiayı, mal ticaretindeki gelişmeleri
çözmeden uluslararası ilişkilileri anlamak, politika üretmek neredeyse imkânsızdır.
Böylesi
iddialı bir söylemde ulunmamın ana nedenlerinden birisi, günümüz dünyasında sermaye ve mal oldukça geniş bir serbestlik içinden
hareket edebiliyor. (Emek için tam tersi bir durum söz konusu). 1990
sonrasında yaşanan gelişmelerin bir sonucu olarak sermeye sınır tanımaz hale
geldi. Teknolojik gelişmelerinde yardımıyla dakikalar içinde dünyayı dolaşıyor.
Sabah Tokyo’da, Hongkong’ta Singapur’da işlem gören para, öğlen Londra’ya,
akşam da New York’a transfer ediliyor.
Dünyada
para hareketlerini daha iyi anlatabilmek için birkaç rakam vermek isterim.
Önce
bir karşılatırma yapabilmek için dünya mal ticareti verelerine bakalım. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) istatistiklerine
göre; dünyada 2016 yılında toplam mal ticareti 67 trilyon dolara yaklaşmış. Bu
rakam 2017 yılında 74 trilyon dolar olmuş. Büyük bir artış değil.
Buna
karşılık merkez bankalarının bankası BIS (Basel International Settlements)
dünyada yapılan döviz işlemlerine ilişkin verileri çok dikkat çekici. Dünyada OTC (Tezgâh üstü) piyasalarda sadece
bir günde yapılan toplam döviz işlemi 5,1 trilyon dolar. Bunu 250 iş günüyle
çarparsanız, yıllık döviz işlemleri toplamı 1,3 katrilyon dolara ulaşır.
Aşağıdaki tablo, 1995- Nisan 2016 arasındaki
dönemde üç yıllık aralıklarla
derlenen verileri gösteriyor. Tabloda toplam döviz işlemlerinin yanı sıra, spot
işlemleri, dolar işlemlerin payını ve döviz işlemlerinin ne kadarının İngiltere’de
ve ABD’de yapıldığını içeriyor.
Önce
toplam döviz işlemlerine bakalım.
Görüldüğü gibi 2007 yılında %72 gibi bir artış var. Ardından 2009 Küresel Krizi
geliyor. Öte yandan iki dönemde azalış var: 2001 ve 2016. İlki Kriz yılı.
İkincisi ise merkez banklarının likidite çekeceklerini açıkladıkları döneme
rast geliyor. Benzeri durum spot (efektif alım-satım, kredi verme vb.)
işlemlerde de görülüyor.
Tabloda
ikinci üzerinde durmak istediğim konu, spot
işlemlerin giderek azaldığı, diğer bir bakış açısıyla swap, opsiyon ve future gibi türev ürünlerin işlem hacimlerinin çoğaldığı.
Bu bize klasik mevduat-kredi tipi klasik bankacılık işlemlerinin öneminin
azaldığını gösteriyor.
Diğer
bir konu, dünyada dövizli işlemlerde
doların ağırlığı. 1995 yılında yüzde 83’ü dolar olan işlemlerde 2016 yılında yüzde 88’e yaklaşmış.
Anlayacağınız ABD dolarının finans piyasalarındaki hâkimiyeti her geçen yıl
artmış.
Ancak
dövizli işlemlerin yapıldığı yerlere bakınca çok daha ilginç bir resim ortaya
çıkıyor. İşlemlerin büyük çoğunluğu
dolar üzerinden ama Londra’da yapılıyor. 1995’te toplam işlemlerin %40,5’i
Londra’da yapılırken, 2016’da bu oran %47,5’ğa çıkıyor. Diğer bir deyimle Londra
dünyanın finans merkezi. Belki de “merkeziydi” demek lazım. Çünkü Brexit’ten
sonra bu özelliğini kaybedeceğini iddia edenler var. Ama Londra’ya New York rakamlarını da eklerseniz dünyadaki döviz işlemlerin
%73’ünün bu iki merkezde yapıldığı ortaya çıkıyor.
Bu
veriler bize, dünyanın artık mal hareketi ile değil para hareketi ile yönetildiğini
gösteriyor. Diğer bir deyimle dünyayı hem
ekonomik hem de siyasi olarak anlamak için, eskiden olduğu gibi mal ticaretini
değil para ticaretini bilmek gerekiyor. Bunu bilmeyenin, bırakın ekonomiyi
anlamasını, siyasi seçenek üretmesi bile imkânsız.
Kaynak: BIS
Ufuk açıcı bir yazı. Teşekkürler.
YanıtlaSilmerhaba hocam,
YanıtlaSilDünyada yerel paralarla ticaret başlayınca özellikle briks ülkeleri dolardan çıkınca amerikada panik başladı.Özellikle petrolün Çinde şangay borsasında yuanla satılmaya başlanmasıyla petrol dolar ilişkisi kesilince bu amerikanın kabusu olacak.
Hakan Bey Türkiye' deki döviz baskısı yurt içi yerleşiklerden mi geliyor, yoksa son dönemlerde bahsi geçtiği üzere daha çok Londradan mı kaynaklı? Yurt dışı kaynaklı bu işlemlerin Türkiye bağlantısı nedir?
YanıtlaSilYazı için teşekkürler hocam, bu aşırı finansallaşma balon şüphesi doğuruyor mu? Böyle bir risk varsa dijital paralar kağıt paraların yerini alabilir mi? Yazılım mühendisi olan kızım, çok kısa sürede dijital paraların, kağıt paraları pul edeceğini söylüyor.
YanıtlaSil