Hanehalkının borç sorununu çözmek için öneriler

Piyasalardaki heyecanın farkındayım. Siz de "dolar, Euro ne olur? Bu iş nereye varır?” türü bir yazı yazmamı bekliyorsunuz. Ama sıcak para konusunda yeteri kadar yazdığımı düşünüyorum.

Ben borç sorununa değinmek istiyorum.

Yazılarımda uzun zamandan bu yana borç sorununa dikkat çekmeye çalışıyorum. İzleyenler eleştirilerini bildirdikleri zaman “çözüm önerilerini de yaz” diyerek isteklerini belirtiyorlar. Bazıları “olanı yazmak kolay önemli olan sorunu çözmektir” yaklaşımıyla üstü kapalı da olsa “kifayetsiz” olduğumu ima ediyor.

Aslında böylesi eleştirilerin, bir yere kadar, haklı olduğunu kabullenmek lazım. Sadece olanı yazmak, verileri bir araya getirip “bakın işte resim bu” demek çok zor değil. Asıl zor olan çözüm seçenekleri üzerinde düşünmek, araştırmak ve tartışmak.

Kamu borçları için çeşitli çözüm önerileri yazdığımı, devamlı okuyucularım bilirler.

Şirket borçları konusunu şimdilik bir kenara koyarak, bu yazımda hane halkının borçlarını ele alacağım.

Önce basit bir kuralla başlıyayım. Kişilerin borçlarını ödeyebilmek için “harcanabilir gelirlerini” artırmak gerekir. Ama öncelikle iş bulduklarını, istihdamın en üst düzeyde olduğunu varsayıyorum. İşi olmayanın geliri olmaz ki harcanabiliri olsun.

Makro ekonomiye giriş derslerinden hatırlanacağı üzere, Kişisel Harcanabilir Gelir (KHG) tanımı milli gelir hesaplarında kullanılmaktadır. Ben bunu değiştirecek, biraz daha politika seçeneklerine açık hale getirmeye çalışacağım. Doğal olarak, kabul edilmeyen yanları olabilir, ekleme ve çıkarmalar yapılabilir.

HARCANABİLİR GELİR = [Brüt maaş/ücret + Kar + (Faiz/Rant/Kira gelirleri) + Kamudan alınan sosyal yardımlar + Aile yardımları + Kamuya ödenmeyen vergi ve cezalar + Alınan borçlar]  - [Ödenen dolaylı/dolaysız vergiler + Ödenen sosyal güvenlik primleri + Ödenen kamu cezaları + Ödenecek borçlar]

Görüldüğü gibi ilk köşeli parantezin içindekiler harcanabilir geliri artıran kalemler. İkincisinde ise azaltan değişkenler var.

Maaşını, ücretini artıranlar, ailelerinden yardım alanlar, devletten sosyal transfer katkısı sağlayanlar, borçlananlar (eğer diğer paraftaki değişkenler sabit kalırsa) daha fazla harcama yapabiliyorlar. Eğer gelirleri yeterli ise tasarruf yapma olanağına da kavuşabiliyorlar.

Türkiye’de maaşı, ücreti yetmeyenlerin, kamudan sosyal yardım alamayanların, yeteri kadar borçlanamayanların yaşayabilmek için gerekli olan harcamalarını yapmak adına ilk yaptıkları şey, ikinci paragrafta yer alan ödemeleri ötelemek oluyor. Dolayısıyla vergi ve SGK tahsilatları etkileniyor, banka kredilerinde geri ödemeler azalıyor.

Borç sorununu çözmek için buradan başlıyor lazım. Ama sadece maaş ve ücretleri yükseltmek, vergileri azaltmak yetmez. Bunlar öncelikli olabilir. Ancak maliye politikası baştan sona yeniden ele alınması gerekir. Vergi reformuyla başlamak gerek. Dolaylı vergileri düşürecek adımlar atılmalı. Yanı sıra sosyal yardımların üretimi teşvik edici hale getirilmesi, “Oy ver, para al” yaklaşımından uzaklaşılması gerekir. Ama dedim ya yetmez.

Yapılması gereken diğer bazı yapısal değişimleri başlıklar halinde yazayım: Emek/ücret politikalarında uluslararası rekabetin yarattığı sorunlara alternatif çözümleri düşünmeyi uzmanlarına bırakayım.

Yanına kayıtdışılıkla kapsamlı mücadeleyi koymazsanız sonuç hüsrandır. Öyle laf olsun torba dolsun şeklinde değil ama. Her alanda mücadeleyi önceleyen, hatta gerekiyorsa “Nereden buldun?” yasasını da kapsayan bir şekilde.

Ailelerin barınma ihtiyacı en öncelikli sorunları. Konut kredileri için yeni bir yaklaşıma gerek var. Uzun vadeli ve ucuz konut kredilendirme modelleri nasıl oluşur konuşmak gerek. Konut için borçlanmanın aile bütçesine olan yükünü azaltmadan olmaz.

Bunlar tamamlanırsa, sermaye hareketlerinin (kambiyo rejiminin) akılcı yönetiminin, ne zaman ve nasıl uygulanacağını da mutlaka tartışmak gerekiyor.

Bunlar benim aklıma gelenler. Eminim sizde daha çoğu vardır. Haydi kamuoyuyla paylaşalım.