Bir Osmanlı geleneği: Müsadere

Hazineci abimiz Osman Tunaboylu’nun son kitabı “Bir Osmanlı Rüyası’nı okurken hem son dönem Osmanlı tarihi hem de Osmanlı Hazinesi hakkında yeni şeyler öğrenmenin heyecanını yaşıyorum. Okumanızı öneririm.

Detaylı bilgi edindiğim kavramlardan birisi olan “Müsadere” uygulamasını sık duyardım. Ama kitabı okuyana kadar pek araştırmamıştım. Kitabın kahramanı Hayrullah Nami, kendi dönemindeki bütçe açıklarından ve çözüm yollarından bahsederken müsadereye de sık sık başvurulduğunu belirtiyor.

Merak ettiğim bir konu olan “müsadere müessesi” hakkında kitapta bir geniş dipnot var:

“İslam devletlerinde, devlet adına çalışırken kazanılan malların kamuya ait sayılması kuralına dayanan müsadere, 1451’de Fatih Sultan Mehmed döneminde benimsenmiş, ilk defa da 1453’de Çandarlı ailesine uygulanarak malları müsadere edilmiştir. Müsadere ile dört temel hedef alınmaktadır: 1- Önemli rütbelere yükselen kişilerin, ölümlerinden sonra varislerine bir şey bırakmayacaklarını düşünerek dürüst davranmalarını sağlamak, 2- Merkezi otoriteye rakip olabilecek güçlerin ortaya çıkmasını engellemek, 3- Haksız elde edilen kazançların tekrar devlet hazinesine kazandırılması, 4- Mali sıkıntı çekildiğinde devlete gelir temin edilmesi.

Müsadere ceza olarak ya da ölüm halinde uygulanırdı. Ceza olarak müsadereye, idam (siyaseten katl), sürgün gibi başka bir ceza eşlik ederdi. Ölüm halinde müsadere ise devlet yönetiminde bulunanlara uygulanırdı. 17. Yüzyılda müsadere daha da yaygınlaştı. Taşra yöneticileri, giderleri karşılamak, sadrazama ve padişaha değerli hediyeler sunabilmek ve kazanç sağlamak için yörelerindeki zenginlere müsadere uygulamaya başladılar. Bu usul merkezi yönetimce de benimsenince vezirler ve diğer taşra yöneticileri mallarının ellerinden alınmaması için hileli aile vakıfları kurup bu vakıfların idarelerini kendi soylarına bırakmaya yöneldiler. Bunun sonucu olarak 18. Yüzyılda müsadere uygulamasında görülebilir bir azalma meydana geldi. II. Mahmut 1826’da “Bundan böyle saltanatın millet için bir dehşet, bir korku kaynağı değil bir destek olmasını istiyorum. Bunun için kişinin malına devletçe el konulması geleneğini kaldırıyorum” diyerek çıkardığı fermanla müsaderenin ancak kamu malı olduğu mahkeme kararıyla kararlaştırılan servetlere uygulanması kuralını getirdi.”

Yazıyı buraya kadar okuduysanız, şöyle geriye yaslanın. Ve Türkiye’yi düşünmeye başlayın. Ardından kendinize bir soru sorun: “Devlet sayesinde haksız şekilde zengin olanlar, kamu eliyle yaratılan zenginler var mı?”

Eğer cevabınız “Evet” ise; yetimin malını çalanlara, kul hakkı yiyenlere, kamudaki makamını kullanarak haksız kazanç elde edenlere, siyasi ilişkilerini kullanarak zengin olanlara “müsadere” uygulanırsa üzülür müsünüz?

Benim cevabım: “Hayır.”