Orta Vadeli Program (OVP) üzerine birkaç gözlem

OVP’lar, 2001 Reformlarından Kamu Mali Yönetim Kanununun önemli unsurlarından birisiydi. Bir yandan kamuda şeffaflığı ve hesap verilebilirliği arttırmayı, diğer yandan yatırımcılara orta vadeli perspektif sunmayı hedefliyordu. Böylelikle sabit sermaye yatırımcıları daha rahat karar alabilecekler ve yatırımla çoğalacaktı.

Ancak her şeyde olduğu gibi OVP’da popülizme kurban gitti. Hazırlanırken iyi niyetle (!) konulan hedeflerin çoğu, ilan edilen yılın ilk yarısında geçersiz olmaya başladı. OVP’nin piyasalardaki karar alıcılar nezdindeki kredibilitesi her geçen yıl azaldı.

Bu bağlamda 2017-19 yılları için açıklanan son OVP’daki bazı konulara dikkatinizi çekmek istiyorum.

•       Büyüme OVP’ların orta direğidir. Her şey onun için planlanır, programlanır. Bu yılın büyümesi yüzde 3,2 gelecek yıl yüzde 4,4 olarak açıklanmış. Dikkat buyurun bunlar nominal rakamlar değil, sabit fiyatlarla büyüme verileri. Yıllık artış yüzde 37,5 gibi oldukça iddialı. Büyüme, varlık barışından gelecek kaynaklara, artması beklenen turizm gelirlerine, kamu harcamalarındaki hızlı değişime ve özel sektörün yatırımlarında beklenen artışa bağlanmış.
•       OVP’ye göre, bu yıl tüketime ağırlık veren kamu gelecek yıl yatırım harcamalarına öncelik verecek. Doğu ve Güneydoğu Anadolu öncelikli yatırımlarda inşaatın yanı sıra fabrika ve tarımsal üretime ne kadar çok öncelik verilirse o kadar olumlu sonuçları olacaktır. Ancak harcamaları ne kadar artarsa artsın kamunun ekonomideki ağırlığı yüzde 20’den az. Bunca büyüme etkisi yaratamaz.
•       Diğer yandan, sadece teşvik sisteminde yapılan değişikliklerle özel sektörün yıllardır yapmadığı reel yatırımlarını OVP’da öngörüldüğü kadar çoğaltmasını beklemek de çok iyi niyetli bir yaklaşım.
•       Acaba turizm gelirlerindeki artışlar yeterli olur mu? 2017’de bir iyileşme olacağı kesin. Ancak miktarı Rusya’dan gelecek turist kadar Almanya başta olmak üzere Avrupa’dan gelecek turiste de bağlı. Öncü göstergeler bu alanda henüz istendiği kadar pozitif bir iyileşmeye işaret etmiyor.
•       İşin bir ilginç yanı da şu: Büyüme bu kadar iddialıyken cari açık artmıyor. Hadi turizm olumlu katkı yapacak diyelim. Ancak, Programın kur varsayımı ile ihracatın nasıl artacağını biraz daha düşünmek gerek. Çünkü OVP’ın kur varsayımı çok iddialı. 2017-18 yıllık ortalama dolar kuru artışı yüzde 3,1; 2018-19 arasında ise sadece yüzde 2,4. Programa göre, dünyada döviz bolluğu aynen devam edecek, faizler de yükselmeyecek.
•       Bu kadar iddialı büyüme hedefine rağmen işsizlik neredeyse yerinde sayıyor. Büyüme yine istihdam yaratmıyor.
•       Kamu mali dengelerinde bu yıl başlayan bozulma gelecek yıl da devam ediyor. İlgililer bunu iç ve dış risklerin arttığı bir dönemde ancak bu kadar mali disiplin olabilir anlayışına bağlıyorlar. Bu yıl Rusya krizi ve bir darbe girişimi yaşandı. PKK, IŞİD ve FETÖ terörüyle, Suriye ve Irak sorunlarıyla boğuşuyor. Dolayısıyla kamu dengelerinde bazı sapmaların olması kaçınılmazdı.
•       Ancak, burada dikkat edilmesi gereken önemli bir sorun var. Program tanımlı faiz dışı denge, uzun zamandan sonra açık vermeye başladı. Açığın milli gelire oranı 2016’da yüzde 1,4; gelecek yıl yüzde 0,6 olacak. Her ne kadar sonrasında düzelme öngörülüyorsa da, bu amaçla açıklanan gelir önlemlerinin içeriğini/detayını görmeden kesin karar vermek mümkün değil.
•       Örneğin, genel bütçe vergi gelirleri uzun yıllardan sonra ilk defa bu yıl, yılbaşında hedeflenenden daha düşük olacak. 2016 bütçesi hazırlanırken tahmini vergi gelirlerinin toplamı 459,2 milyar liraydı. OVP’a göre bu rakam 450 milyar lira olacakmış. Bununla beraber, 2017 bütçesinde vergi gelirleri yüzde 13,6 artışla 511,2 milyar lira olarak tahmin edilmiş. Dikkat buyurun, yıllık enflasyonun yüzde 6,5 olacağı bir dönemde bu kadar yüksek reel vergi tahsilatı artışı için sadece vergi barışı yeterli olur mu bilemem. Sanırım bazı kanunlarda ve vergi oranlarında da değişiklikler gündeme gelecek gibi.

Bunlar özet verilere dayalı değerlendirmeler. Kalkınma Bakanlığı 2017 yılına ait Genel Ekonomik Hedefler ve Yatırımlar, Maliye Bakanlığı da bütçe  verilerini açıkladığında, kamu dengeleri hakkında daha kesin görüşlere sahip olacağız.